Türkiye’de 2.3 milyon dizel otomobilin sahibi bu sorunun yanıtını merak ediyor: “Motorin fiyatları neden artıyor, artmaya devam edecek mi?” Sektör yetkililerine göre, bu artışın arkasında da ABD’deki kaya gazı devrimi var. ABD, Avrupa’dan artık daha az benzin ithal ettiği için, benzin fiyatı düşerken, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz piyasasında benzinle motorin arasındaki makas daralıyor.
ANADOLU Ajansı’nın önceki gün yayınladığı haberde, mazotun litre fiyatının geçtiğimiz yıla göre yüzde 11.1 arttığı, benzin ile olan farkın 36 kuruşa kadar indiği kaydedildi. Geçtiğimiz yıl eylül ayında motorine yapılan ÖTV düzenlemesinin de yüzde 11’lik artışta etkili olduğu ifade edilirken, yılbaşından bu yana ise motorinin fiyatının benzinin iki katı arttığı görülüyor. Buna göre, benzinin pompa fiyatı yılbaşında 4.65 lirayken, bugün 4.79 liraya yükseldi. Böylece benzinde yılbaşından bu yana 14 kuruş, yani yüzde 3’lük fiyat artışı oldu. Öte yandan yılbaşında katkı yapılmamış motorinin fiyatı 4.10 lirayken, bugün 4.36 liraya yükseldi. Bu da motorinde 26 kuruşluk, yüzde olarak 6.3’lük artış anlamına geliyor. Sektör yetkililerine, “Bu artış bir trend mi” diye sorduğumuzda, buna bir trend demek için daha çok erken olduğu ifade ediliyor. Sektördeki hâkim görüşe göre, tüketicilerin cebini yakan bu artışın arkasından da “kaya gazı devrimi” çıktı.
YİNE Mİ KAYA GAZI
Motorinde son dönemde gözlenen artışın daha çok uluslararası piyasalardaki ürün fiyatlarıyla alakalı olduğu ifade edilirken, Türkiye’nin içinde olduğu Akdeniz piyasasında da benzin ve motorin fiyatları arasındaki makasın daraldığı görülüyor. Petrol Piyasası Kanunu’na göre Türkiye’deki akaryakıt fiyatlarının, en yakın uluslararası piyasa konumundaki Akdeniz Çanağı ülkeleriyle uyumlu olması gerekiyor. Bir sektör yetkilisi, kaya petrolü sayesinde ABD’nin benzin ithalatçısı konumundan neredeyse çıkmak üzere olduğunu vurgulayarak, şöyle konuştu:
“Avrupa ve Akdeniz piyasasına baktığınız zaman bu coğrafya motorini kıt, benzini fazla olan bir coğrafya. Türkiye dâhil olmak üzere Avrupa, motorin ithal ediyor, benzin ihraç etmeye çalışıyor. Avrupa’nın benzin fazlası, motorin açığı var. Benzin fazlasını ağırlıklı Kuzey Amerika’ya gönderiyor. Motorin açığını ağırlıklı Rusya ve Hindistan’dan ithal ediyor. Benzin fiyatları açısından Amerika’nın talebi belirleyici oluyor. Motorin fiyatları açısından Avrupa ve Türkiye’nin talebi belirleyici oluyor. Motorin talebi Avrupa coğrafyasında az miktarda artıyor, Amerika’nın benzin ithalatında ise azalma var.”
TON BAŞI FARK 21 LİRA
Diğer bir sektör yetkilisi ise yılbaşında Akdeniz piyasasında benzinin fiyatının 1751 TL/ ton, motorin fiyatının ise 1704 TL/ton olduğunu kaydederek, yılbaşında Akdeniz piyasasında benzin ve motorin arasında ton başına 47 liralık fark olduğunu söyledi. Buna karşın, bugüne baktığımızda benzinin fiyatı 1913 TL/ton iken, motorinin fiyatı 1891 TL/ton. Yani aradaki fark ton başına 21 liraya düşmüş durumda. Söz konusu sektör yetkilisi, bu konuda şunu söyledi: “ABD’de benzine olan talep düştüğü ve Akdeniz bölgesinden Amerika’ya ihracat azaldığı için benzin fiyatları göreceli olarak baskı altında. Dünyada motorinde artan, benzinde düşen bir talep var. Yeni rafineriler ile üretilecek motorin artan talebi karşılamaya giderken, benzin fazlası çoğalacak.”
Dönemsel olabilir
SEKTÖR yetkilileri, benzin ile motorin arasındaki makasın kapanma eğiliminin devam edip etmeyeceği konusunda, şu anda yeterli veri olmadığını, önümüzdeki günlerdeki dengelere bağlı olarak gelişmelerin izlenmesi gerektiğini söylüyor. Bir sektör yetkilisi şunları söyledi: “Dünya piyasalarında motorine bir kayış var, talebin fazla olmasından ve rafinerilerin belli bir kapasitesi olmasından dolayı arz tarafı belirli iken, talep tarafında artış olunca, motorinde piyasa dinamiklerinin dışında bir artış oluyor. Artı Avrupa motorini ısıtma amaçlı kullanıyor. Türkiye’de de ağırlıklı motorine yönelme var. Gelecekte ne olur? Biraz konjonktürel de olabilir.”
Rafineride ucuz, pompada pahalı
TÜPRAŞ’ın rafineri satış fiyatları incelendiğinde, benzinin yılbaşındaki rafineri çıkış fiyatının 1.36 lira, bugün ise 1.47 lira olduğu görülüyor. Motorinin rafineri çıkış, yani vergisiz fiyatı ise yılbaşında 1.44 lirayken, bugün 1.65’e yükseldi. Bu fiyatlara bakıldığı zaman, benzinin rafineri çıkış fiyatı bugün itibariyle motorine göre 18 kuruş daha ucuz. Ancak vergiler eklendiğinde benzinin üzerinde litre başına 2.18 lira, motorinin üzerinde ise litre başına 1.60 liralık ÖTV var. Yani litre başına benzine 58 kuruş daha fazla ÖTV uygulanıyor. Bu verilere göre, rafineriden çıkış fiyatı motorine göre daha ucuz olan benzin, üzerindeki yüksek vergi nedeniyle pompada çok daha pahalı hale geliyor. Bugünkü fiyatlar ile bakıldığında, bütün vergilerin eşitlenmesi durumunda benzin, pompada motorinden daha ucuz hale geliyor.
